KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E

KÁSO ÑEMOMBE’U: KURURU NIPORA’E
Ohai: David Galeano Olivera
Leer original (hacer clic) en: http://cafehistoria.ning.com/profiles/blogs/kaso-nemombeu-kururu-niporae

Areguápe niko oikova’ekue peteĩ pohãnohára katupyry ha imara¬ngatúva, hérava José Duarte. Ndaipóri mba’asy oipohãnokuaa’ỹva. Hendive ndaipóri aipo pohã hepýva, ha hi’ariete natekovetevẽivoi ave heta jey jaha hendápe jakuera haġua, peteĩ jeymínte ha hesakuaité¬pema ome’ẽ mba’asýpe. Opa umi mba’ére niko tapichakuéra ohayhu ichupe ha oguerohory hembiapo.

Áġakatu, oĩkuri ambue pohãnohára ndocha’éiva hese, ha upévare ndaje oipohãnoukáraka’e ichupe. Uperiremíntema pohãnohára José Duarte hasykatu ñepyrũ. Hasyetéjeko chupe hesa, ha upe mba’e ombohesa ha ombohovarurupa avei chupe. Upe guive noñangareko¬véikuri tapicha hasykatuváre.

Hembireko ha ita’yrakuéra ndive oipyguara tesapohãnohára ika¬tupyryvéva rupi, ohekávo pohãno. Mavavéva noipohãnokuaái ichupe. Ohohápente oñeme’ẽmiva’ekue José-pe opaichagua pohã hesápe ġuarã, ha avei oje’e chupe mba’éichapa oñeñangarekova’erã. Upeichavérõ jepe, ndokuerái. Upémarõ ojeraha ichupe Argentina ha upéi Brasil-pe. Mba’evénte avei ndojapói hese umirupigua tesapohã-noharakuéra.

Upéi ojeguerujeýkuri ñane retãme. Hembireko ha ita’yrakuéra oha’ãróntema imano. Ndaikatuvéima ojejapo hese mba’eve. Ka’arupytũ jave oúmiva’erã karai pa’i oñembo’emi haġua hese; ikatuhaġuáicha, omano vove, José ohupyty py’aguapy, ỹramo Ñandejára oipotárõ okuerajey haġua.

Peteĩ ka’arupytũ, oĩ jave pohãnohára José Duarte ndive hembire¬ko, ita’ýra ypykue, ha jepiveguáicha, karai pa’i; ndaje ohendu hikuái ojepopetéva. Osẽje karai pohãnohára rembireko oipe’a okẽ ha ojuhu upépe peteĩ karai tujamíme, ijao kelembumi ha heko okarayguáva.

- “Mba’éichapa kuñakarai”, he’íjeko ichupe.
- “Iporãmínte, ha nde karai?. Mba’épa reikotevẽ”, omba’eporandúkuri kuñakarai óga jára.
- “Ha’e... ajúniko mombyrýgui añandumívo pohãnohára Duarte-¬pe. Mba’éichapa oikohína ha’e”, he’íjeko upe tujami.
- “E’a... ha nde piko ndereikuaái ha’e hasykatuha. Upévare niko ymáma noñangarekovéi hasykatúvare”.
- “Ha upevarevoi niko aju hendápe” -ombohovaijey chupe karai tujami- ha ombojoapy: “Che niko aikuaa pohãnohára Duarte hasy¬katuha, upévare, ha’ehaguéicha ndéve, aju ko árape ahepyme’ẽvo ichupe. Chemandu’a peteĩ jey aġuahẽva’ekue hendápe che rajymi hasykatuetéva ndive, ha ha’e omonguerákuri ichupe. Upéramo ndaguerekóikuri pirapire ahepyme’ẽ haġua ichupe. “Ani rejepy’apy”, he’iva’ekue chéve pohãnohára Duarte, ha hi’ariete ome’ẽ avei oréve pohã. Ko’áġa... che ikatu aipytyvõ ichupe, upévare aju hendápe”.

Kuñakarai omaña porã hese, iñakã guive ipy peve, ha he’i: “Ha ndéiko mba’e rejapóta hese. Ndéiko pohãnohára mba’e. Háke ore rohojepéma umi pohãnohára ikatupyryvéva rendápe ha mba’eve ndaikatúikuri ojapo hese”.

Karai tujami heijey chupe: “Nda’éiniko ndéve katuete amongue¬rataha, áġakatu, añeha’ãmbaitéta”. Oga jára ombohasa chupe, heta oñomongeta rire, iména rendápe. Tujami oñesũ pohãnohára rupa yképe ndaje, ha oñepyrũ oñe’ẽ ichupe. Uperire opu’ã sapy’a ha oporandu kuñakaraípe: “Mba’épa oiméne oĩ pende rógape ndaha’éiva penemba’e”. He’i’ỹre mba’evete kuñakarai ha ta’ýra ypykue oñepyrũ¬kuri oheka.

Heta oheka rire hikuái, ta’ýra ypykue ojuhu peteĩ vosa’i ndaha’éiva imba’ekuéra. Ome’ẽ isýpe. Kóva ohecha aja mba’épa oĩ ipype ndaje he’íkuri: “Oimene niko tapicha hasykatúva hesarái ha oheja, ha nde ru jepiveguáicha oñongatu sapy’arei oujeýrõ omba’ejerure. Py’ỹinte niko oikómiva’ekue nde ru rehe péicha”. He’ipa mboyve umi mba’e tuicha ndaje oñemondýi upe kuñakarai ojuhúgui upe vosa’i henyhẽte júgui.

Upépe oñemboja tujami ha ojeruréjekoraka’e kuñakaraípe vosa’i oguerekóva ipópe, ha vokóikema osẽ he’i: “Kóva ha’e upe mba’e vai apoha”. Upéi ndaje ohenóikuri karai pa’ípe ha ojerure ichupe ykaraimi, ha kuñakaraípe katu ojeruréraka’e peteĩ kanéka. Sapy’aitépe ġuarã oñemoĩmbaitéma chupe hembipota; ha upémarõ karai tujami oñepyrũjekoraka’e oity upe ykaraipyrépe jumimi.

Karai pa’i, pohãnohára Duarte rembireko ha ta’ýra ypykue ndaje hy’airo’ysãmba ohechávo mba’éichapa y potĩete oñepyrũ mbegueka¬túpe ipytãmbaite tuguýgui, ha ñemondýi reheve ohecha avei mba’éichapa oñembohete peteĩ kururu hesa ñemombúva, osyryhágui tuguyeta.

Upérõ karai tujami osẽkuri he’i: “Kururu nipora’e”. Upe jave avei ohendu hikuái pohãnohára Duarte osapukái asyetérõ, ha pya’épeko oho hikuái ohechávo. Oġuahẽvo ikotýpe ojuhu hete ro’ysãmbaite. Ohasa rire po aravo’i rupi -ha omyakỹ rire chupe iñakã ha ipyti’a- oñandujeýkuri hikuái pohãnohára Duarte oikovejeyhague; ha upépe ae imandu’ajeýkuri hikuái karai tujamíre.

Oújeko ha’ekuéra ohekávo ichupe ha ndojuhuvéi mba’eve. Ndai¬porivéimandaje tujami, ndaiporivéima kanéka, ha’e... ndaiporivéima kururu.

Upeichaite jekoraka’e ojehuva’ekue upe ka’arupytũme.

Ohasa rire peteĩ arapokõindy, karai pohãnohára José Duarte ohecha ha oñepyrũ okaru ha mbeguekatúpe hesãijeýkuri. Mbohapy jasy rire oñanga¬rekojey avei tapichakuéra hasykatúvare. Ikatu’ỹva’ekue omonguera umi pohãnohára ikatupyrypyryvéva, omonguerákuri upe karai tujami.

Heta ára ndaje José Duarte ha hembireko ohekáva’ekue tujamí¬me, ha araka’eve ndojuhuvéi hikuái ichupe. Ndahi’aréi, aháramogua¬re pohãnohára Duarte rendápe, ha’e he’iva’ekue chéve: “Oiméne niko ndaha’éikuri tujamínte upe chemonguerava’ekue, oiméne Ñandejára mba’e chepytyvõkuri chemarangatuhaguére mayma che rapicha ndive”.

Upeichavérõ jepe... kururu nipora’e.